Gramatyka historyczna języka polskiego (ćwiczenia)

Opis przedmiotu
Informacje ogólne
Organizator:Wydział Nauk Humanistycznych - Instytut Literaturoznawstwa
Kod ECTS:09300-XXXX-04CWI0020
Kierunek studiów: Filologia Polska (stacjonarne I stopnia)
Lokalizacja w planach rocznych:
Etap:Rok III - Semestr 5
Punkty ECTS: 1
Forma zaliczenia: Zaliczenie bez oceny
Rozkład zajęć 2023/2024
Rozkład zajęć 2022/2023
Etap:Rok III - Semestr 6
Punkty ECTS: 2
Forma zaliczenia: Zaliczenie na ocenę
Rozkład zajęć 2023/2024
Rozkład zajęć 2022/2023
Cele przedmiotu
Wymagania wstępne
Celem zajęć jest nabycie przez studentów polonistyki III roku studiów licencjackich określonych kompetencji poznawczych – wiedzy na temat ewolucji systemu gramatycznego polszczyzny, tendencji i praw językowych, które rządzą zmianami języka oraz nabycie umiejętności samodzielnej lektury dawnych tekstów, rozpoznawania zjawisk językowych i ich samodzielnej analizy.
Efekty kształcenia dla przedmiotu
Metody dydaktyczne
Treści programowe przedmiotu
Przedmiotem analiz na ćwiczeniach są zagadnienia z zakresu historycznej fonetyki i fonologii, morfologii (fleksji i słowotwórstwa) oraz składni.

Szczegółowo omawia się następujące tematy związane z systemem wokalicznym: jery: pochodzenie, zróżnicowanie, zanik i wokalizacja (chronologia i skutki – konsekwencje we współczesnej polszczyźnie), odstępstwa od prawidłowego rozwoju, wyrównanie analogiczne), wzdłużenie zastępcze; prasłowiańskie *e, *ě na gruncie polskim (przegłos): przegłos lechicki i polski (istota procesu, zjawiska anomalii i analogii, konsekwencje); połączenia or, ol, er, el (metateza): polski typ metatezy; sonanty: wokalizacja; samogłoski nosowe: rozwój samogłosek nosowych przed i po zaniku iloczasu.
Z zakresu konsonantyzmu podejmuje się m.in. zagadnienia: pochodzenie spółgłosek miękkich: prawo korelacji miękkości; I, II. III palatalizacja: ślady palatalizacji prasłowiańskich spółgłosek tylnojęzykowych (k, g, x); palatalizacje prasłowiańskie a palatalizacje polskie, IV palatalizacja; jotacyzacja; dyspalatalizacje, spółgłosek, pochodzenie spółgłoski f, rozwój ŕ, powstanie i rozwój u?.
Z zakresu fleksji – podstawowe przeobrażenia systemu, tendencje rozwojowe w zakresie fleksji: fleksja imienna, zmiany w zakresie odmiany rzeczowników, prosta i złożona odmiana przymiotników i imiesłowów; fleksja werbalna: powstanie konigacji -am, -asz; archaizmy fleksyjne.

Z zakresu słowotwórstwa – podstawowe przeobrażenia systemu: „martwe” i „żywe” formanty słowotwórcze, podział słowotwórczy wyrazów o zatartej dziś budowie słowotwórczej, podział na morfemy, alternacje, ich geneza i typy, (rekonstrukcje).
Na ćwiczeniach wprowadza się również elementy onomastyki staropolskiej (typy nazw własnych, formanty nazwotwórcze)
Z zakresu składni podejmuje się zagadnienia związane z podstawowymi przeobrażeniami systemu.

Metody dydaktyczne: Praca z tekstem (lektura wybranych tekstów staropolskich i analiza obecnych w nich wybranych zjawisk gramatycznych); praca zespołowa; praca własna; elementy wykładu.

Przedmioty wprowadzające & wymagania wstępne: Zaliczenie ćwiczeń z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego.
Kryteria oceny i sposoby weryfikacji zakładanych efektów kształcenia
Zaliczenie na ocenę (w semestrze 1. podpisem).
Warunki zaliczenia – obecność i aktywny udział w zajęciach, pozytywne zaliczenie kolokwiów ustnych i pisemnych.
Literatura podstawowa i uzupełniająca
Lektura podstawowa:

Wybory tekstów i wydania źródłowe tekstów staropolskich

W. Taszycki, Najdawniejsze zabytki języka polskiego, wyd. 4, Wrocław 1967; W. Taszycki, Wybór tekstów staropolskich XVI-XVIII wieku, Warszawa 1969; S. Vrtel-Wierczyński, Wybór tekstów staropolskich. Czasy najdawniejsze do roku 1543, Warszawa 1963; W. Wydra, W. R. Rzepka, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, wyd. 2, Wrocław 1995.

Podręczniki i opracowania

T. Brajerski, Język staro-cerkiewno-słowiański, Lublin 1966 (lub następne wyd.); K. Długosz-Kurczabowa, S. Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego. Podręcznik dla studentów polonistyki, Warszawa 1998 (lub następne wyd.); Z. Klemensiewicz, T. Lehr-Spławiński, S. Urbańczyk, Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. 4, Warszawa 1971; W. Kuraszkiewicz, Gramatyka historyczna języka polskiego. Podstawowe wiadomości z wyborem tekstów staropolskich do ćwiczeń, Warszawa 1970; J. Łoś, Krótka gramatyka historyczna języka polskiego, Lwów 1927; D. Podlawska, Gramatyka historyczna języka polskiego z elementami gramatyki języka staro-cerkiewno-słowaińskiego i dialektologii, Słupsk 2003; S. Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1971; Z. Stieber, Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa 1966; J. Strutyński, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków 2002; Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, red. W. Decyk-Zięba, S. Dubisz, Warszawa 2003.

Słowniki i encyklopedie

a) słowniki etymologiczne:
A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927; W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2006; Glosariusz staropolski, Dydaktyczny słownik etymologiczny, red. W. Decyk-Zięba, S. Dubisz, Warszawa 2008

b) słowniki historyczne:
Słownik prasłowiański, red. F. Sławski, t, 1-8, Wrocław 1974-2001; Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1-11, Wrocław-Kraków, 1953-2002.

c) encyklopedie:
Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992 (hasła: gramatyka historyczna i historia języka - oprac. J. Reczek)

Lektura uzupełniająca:

A. Grybosiowa, A. Kowalska, Materiały do ćwiczeń z gramatyki historycznej języka polskiego, Katowice 1979; K. Długosz-Kurczabowa, S. Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego w testach, ćwiczeniach i tematach egzaminacyjnych, Gdańsk 1999; T. Lehr-Spławiński, Język polski. Pochodzenie, powstanie, rozwój, Warszawa 1948;