Metodologia nauk społecznych (wykład)

Opis przedmiotu
Informacje ogólne
Organizator:Wydział Nauk Społecznych - Instytut Nauk Socjologicznych
Kod ECTS:14900-XXXX-05WYK0297
Kierunek studiów: Socjologia (stacjonarne II stopnia)
Lokalizacja w planach rocznych:
Etap:Rok I - Semestr 1
Punkty ECTS: 1
Forma zaliczenia: Egzamin
Rozkład zajęć 2023/2024
Rozkład zajęć 2022/2023
Etap:Rok I - Semestr 1
Punkty ECTS: 1
Forma zaliczenia: Zaliczenie na ocenę
Rozkład zajęć 2023/2024
Rozkład zajęć 2022/2023
Etap:Rok I - Semestr 2
Punkty ECTS: 2
Forma zaliczenia: Egzamin
Rozkład zajęć 2023/2024
Rozkład zajęć 2022/2023
Lokalizacja w programie modułowym:
Moduł programowy:Przedmioty obligatoryjne » Metodologia nauk społecznych
Efekty kształcenia:
K_K03Absolwent jest gotów do krytycznej oceny posiadanej wiedzy z zakresu socjologii i budowania warsztatu pracy socjologa.
K_U02Absolwent potrafi rozróżniać orientacje w metodologii badań społecznych, sformułować problem badawczy, dobrać adekwatnie metody, techniki i skonstruować narzędzie badawcze, opracować i zaprezentować wyniki badań oraz wskazać kierunki dalszych eksploracji w obrębie wybranej subdyscypliny socjologii.
K_W01Absolwent zna i rozumie w pogłębionym stopniu terminologię, wybrane teorie i metodologię z zakresu socjologii i jej subdyscyplin.
K_W02Absolwent zna i rozumie współczesne kierunki rozwoju, główne szkoły, nurty i perspektywy poznawcze w naukach socjologicznych.
Cele przedmiotu
Wymagania wstępne
Celem zajęć jest wprowadzenie w problematykę metodologiczną nauk społecznych na tle ogólnej metodologii nauk. Uczestnicy zajęć powinni posiąść umiejętność posługiwania się elementarnymi kategoriami teoretycznymi, użytecznymi podczas dalszych studiów socjologicznych w zakresie ogólnej metodologii nauk (m.in. aksjomat, dedukcja, definicja, determinizm, eksplanacja, hipoteza, idiografizm, indeterminizm, indukcja, indywidualizm metodologiczny, konceptualizacja problemu, nomotetyczny, operacjonalizacja pojęć, paradygmat, prawo nauki, problem, psychologizm, racjonalizm, redukcjonizm, rozumienie, socjologizm, struktura, sylogizm, system, tautologia, teoria, twierdzenie a priori i twierdzenie a posteriori, typ idealny, typologia, uzasadnienie, warunek niezbędny, warunek wystarczający, zmienna, zmienna niezależna i zależna, związek przyczynowy...). Uczestnicy zajęć nie tyle nauczą się korzystać z poszczególnych metod badawczych ile nabędą świadomość tego, dlaczego posługują się tymi a nie innymi metodami.Celem zajęć jest przekazanie wiedzy dotyczącej stawiania problemów i ich rozwiązywania, formułowania hipotez i teorii oraz uzasadnienia twierdzeń. Przedstawione również zostaną podstawowe obszary badań w naukach społecznych: eksploracja, wyjaśnianie i przewidywanie.
Efekty kształcenia dla przedmiotu
Metody dydaktyczne
Treści programowe przedmiotu
Treści programowe: (1) Przedmiot metodologii nauki. Nauka jako przedmiot refleksji metodologaMetoda badania - metoda uprawiania nauki - metodologia - nauka Różne sensy terminu nauka; Etapy operacji naukotwórczych; Metodologia nauk społecznych, metodologie nauk szczegółowych. Metodologia opisowa a normatywna.(2) Rodzaje wiedzy, charakter wiedzy naukowej i granice myślenia naukowego. Niektóre rodzaje wiedzy: naukowa, potoczna, artystyczno-literacka, spekulatywna, irracjonalna; Kryteria naukowości wiedzy.(3) Konstruowanie teorii - teoria i empiria. Różne znaczenia pojęcia "teoria". Teorie dedukcyjne i indukcyjne; Paradygmaty nauk społecznych: pozytywizm i darwinizm społeczny, paradygmat konfliktu, symboliczny interakcjonizm, etnometodologia, funkcjonalizm strukturalny(4) Jak interpretować świat społeczny? Prawidłowości społeczne. Wyjaśnianie. RozumieniePodejście idiograficzne i nomotetyczne; dane jakościowe i ilościowe; Rozumienie jako procedura badawcza specyficzna dla humanistyki. Socjologia empirystyczna (pozytywistyczna) vs socjologia interpretująca (hermeneutyczna). Przyczynowość. (5) Język nauk społecznych. Język i poznanie. Definiowanie. Pojęcia i terminy języka nauk społecznych. Własności języka. Funkcje języka. Język i metajęzyk. (6) Między obserwacją a eksperymentem. Wiedza naukowa a porównywanie i powtarzalność. Badania porównawcze a kanony Milla. Eksperymentowanie i typy eksperymentów. Badania porównawcze.(7) Typy idealne i modele. Typologie i klasyfikacje. Jednostronność perspektywy: badacz i jego zainteresowania a materiał badany.(8) Indywidualizm - holizm. Redukcjonizm. Czy jednostki tworzą społeczeństwo czy społeczeństwo tworzy jednostki? Swoistość ontologiczna przedmiotu badań nauk społecznych Problem redukcji wiedzy (9) Naturalizm i antynaturalizm. Wersje: metodologiczna i ontologiczna. Czy humanistyka jest mniej "naukowa" od przyrodoznawstwa? Pod jakimi względami? Czy w naukach społecznych występuje postęp poznawczy? Problem dojrzałości metodologicznej dyscyplin naukowych.Fakty i wartości(10) Opisowy i aksjologiczny sens wypowiedzi językowych. Neutralność semantyczna a neutralność praktyczna wypowiedzi. Czy jest możliwe poznanie bezstronne? Badanie, które zmienia badanych. Czy powinna istnieć wiedza zakazana?
Kryteria oceny i sposoby weryfikacji zakładanych efektów kształcenia
Metody dydaktyczne: Wykład konwencjonalny, wykład z prezentacją, wykład konwersatoryjny, praca z tekstem.
Forma i warunki zaliczenia zajęć: Zaliczenie przedmiotu polega na rozwiązaniu testu. W ramach ćwiczeń każdy student jest zobowiązany do wykonania zadań, które polegać będą na aplikacji wiedzy teoretycznej do praktyki badawczej. Składać się na nie będą: analiza błędów myślenia potocznego, przygotowanie i prezentacja referatów na podstawie lektur oraz pogłębiona analiza artykułu naukowego opracowanego zgodnie z podanym schematem. Ocena końcowa będzie stanowić średnią z ocen cząstkowych za wykonane zadań.
Literatura podstawowa i uzupełniająca
Amsterdamski, Stefan. 1983. Nauka i porządek świata. Warszawa: PWN, r. 3.
Andreski, Stanisław. 1977. "Nauki społeczne jako czary: Dymna zasłona żargonu", w: Jerzy Szacki (red.), Czy kryzys socjologii?, Warszawa: PWN, s. 87-126; (dostępne też w tegoż, Czarnoksięstwo w naukach społecznych, Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 66-96).
Babbie, Earl. 2003. Badania społeczne w praktyce. Warszawa: PWN.
Babiński, Grzegorz. 1980. Wybrane zagadnienia z metodologii socjologicznych badań empirycznych. Kraków, s. 121-151.
Babiński, Grzegorz. 1997. "Przygotowanie badań empirycznych", w: Malikowski, Marian, Marian Niezgoda (wybór i opracowanie), Badania empiryczne w socjologii, t. 1, Tyczyn: Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza, s. 300-313.
Berger, Peter L. 1988. Zaproszenie do socjologii, Warszawa: PWN, s. 33-60.
Frankfort-Nachmias, Chava, David Nachmias. 2000. "Plany badawcze i struktura procesu badawczego", w: ciż, Metody badań w naukach społecznych, Poznań: Zysk i S-ka.
Hamersley, Martyn, Paul Atkinson. 2000. "Analiza danych", w: ciż, Metody badań terenowych, Poznań: Zysk i S-ka, s. 210-244.
Hempel, C.G. 1975. "Nauka i wartości ludzkie", w: P.Sztompka (red.), Metodologiczne podstawy socjologii, Kraków: UJ, 206-23.
Krasnodębski, Zdzisław, 1986, Rozumienie ludzkiego zachowania, Warszawa: PIW, s. 5-12, 13-41, 42-71.
Lakatos, Imre. 1988. "Nauka i pseudonauka", w: Kierunki filozofii współczesnej, Toruń: UMK, s. 142-50.
Mayntz Renate, Kurt Holm, Peter Hubner. 1985. Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej. Warszawa: PWN.
Matraszek, Karol, Such Jan. 1989. Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk. Warszawa: PWN, s. 138-180.
Merton, Robert K. 1982. Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa: PWN.
Mokrzycki, Edmund. 1984. "Pojęcie socjologii humanistycznej wobec sytuacji w socjologii lat osiemdziesiątych", w: Stefan Nowak (red.) Wizje człowieka w teoriach i badaniach naukowych, Warszawa: PWN, s. 41-45.
Nagel, Ernest. 1961. "Wyjaśnianie i rozumienie w naukach społecznych", w: tenże, Struktura nauki, Warszawa: PWN, s. 431-468.
Nowak, Stefan. 1985. Metodologia badań społecznych, Warszawa: PWN.
Nowicka, Ewa. 1991. "Metoda porównawcza", w: taż, Świat człowieka - świat kultury, Warszawa: s. 131-136.
Ossowski, Stanisław. 2001/1983. O osobliwościach nauk społecznych, Warszawa: PWN.
Rybicki, Paweł. 1975. Struktura społecznego świata. Warszawa: PWN, s. 15-75.
Schaff, Adam. 1981. "Wstęp do polskiego wydania", w: Whorf, Benjamin Lee, Język, myśl i rzeczywistość, Warszawa: PIW, s. 5-31.
Sozański, Tadeusz. 1995. "Co to jest nauka", w: Goćkowski, Janusz, J.S. Marmuszewski (red.), Nauka, Tożsamość, Tradycja, Kraków: Universitas, s. 1-22.
Sułek, Antoni. 1979. Eksperyment w badaniach społecznych, Warszawa: PWN, s. 210-37.
Sułek, Antoni. 2002. "Badania eksperymentalne", w: tenże, Ogród metodologii socjologicznej, Warszawa: SCHOLAR, s. 165-220.
Szmatka, Jacek. 1989. Małe struktury społeczne, Warszawa: PWN, s. 23-34.
Sztompka, Piotr. 1985. "Stan refleksji teoretycznej w socjologii: trzy pytania podstawowe", w: Jonathan Turner, Struktura teorii socjologicznej, Warszawa: PWN s. 9-29.
Turner, Jonathan. 1985. "Konstruowanie teorii socjologicznej", w: tenże Struktura teorii socjologicznej, Warszawa: PWN, s. 59-73.
Watkins, John, W. W. 2001. Wyjaśnianie historii. Indywidualizm metodologiczny i teoria decyzji w naukach społecznych. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego.
Wójcicki, Ryszard. 1982. Wykłady z metodologii nauk. Warszawa: Wyd. PWN.